इतिहास, अर्थशास्त्र आणि पर्यावरण
paRqvaIvar
maaNasaacaa pa`vaoSa haoNyaapaUvaI_ jyaa GaTnaa GaDlyaa tyaaMnaa {tk`xaMtaI
Asao mhNataa yao[_la AaiNa maanavaacaa {dya JaalyaanaMtarcyaa GaTnaaMnaa [itahasa
mhNataa yao[_la. maaNasaanao tyaacyaa AaQaIcyaa kxaLabaÕla mhNajao
{tk`xaMtaIbaÕla Amaapa saMSaaoQana koxlao Aaho.tyaacaa inaYkxYa_ Asaa idsataao
kxI pa`gataI, AQaaogataI yaa maanavaI saMkxlpanaa {tk` aMtaIlaa laagaU paDta
naahIta. paNa kxaoNyaa ekxa ApaGaataanao paRqvaIvar jaIva (Life) inamaa_Na Jaalao AaiNa maga paRqvaIvarIla vaataavarNaaSaI jamavaUna
GaoNao, tyaata jagaNao AaiNa pa`janana kxrNao hoca jaIvaaMcao Eaoya zrlao.
paRqvaIcyaa gaaByaata paaNyaacaI vaaf
haotaI ha camatkxar mhTlaa paaihjao kxarNa paRqvaIvar paaNaI nasatao tar
jaIvaaMcaI inaima_taI JaalaIca nasataI. paaNyaacao sauriXata kxvaca saaoDUna
jaimanaIvar svataM~apaNao jagaNyaacaI saXamataa pa`aNyaaMnaa gaaztaa AalaI
kaoTËavaQaI vaYaa_Mcyaa kxalaavaQaInaMtar. paRqvaIBaaovataI AaoJaaona qar
(laoyar) tayaar haoNao AaiNa vaataavarNaataIla pa`aNavaayaUcao pa`maaNa vaaZNao
yaa gaaoYTI jaovha pa`tyaXaata Aalyaa, taovhaca jaimanaIvar jaIvaaMcaI {tk`xaMtaI
JapaTËanao JaalaI. tyaacabaraobar pa`aNavaayaUiSavaaya jagaNaaro jao jaIva haotao,
tao naYT Jaalao.
{tk`xaMtaI saaMgatao kxI yaa GaTnaa
haoNyaasa fxar kxalaavaQaI laagalaa. bauÔI kxmaivaNyaaAaQaI jaIvaaMnaI SaarIirkx
SaWtaI kxmaaivalaI AaiNa baraca kxaL raXasaI
SarIro AsaNaa%yaa mahakxaya pa`aNyaaMnaI paRqvaIvar AXarSa: QauDgaUsa Gaatalaa.
paNa kxaoNatyaahI pa`kxarcyaa Aitarokxata tyaacyaa ivanaaSaacaI baIjao dDlaolaI
Asataata, ho {tk`xaMtaInao daKavaUna idlao Asao mhNataa yao[_la. kxarNa kxalaaMtaranao
ho raXasaI pa`aNaI naYT Jaalao AaiNa ekxa icamaukxlyaa pa`aNyaanao jagaNyaata
baajaI maarlaI. yaa pa`aNyaacyaa jagaNyaabaraobarca paRqvaIvar ek navao yauga
Avatarlao Asao mhNaavaosao vaaTtao. SaWtaIcyaa vaca_svaacaa jamaanaa Aataa saMpalaa
AaiNa saur} Jaalaa bauÔIcyaa vaca_svaacaa jamaanaa. tyaacaI pairNataI JaalaolaI
idsatao maanava pa`aNyaata. {tk`xaMtaIcaa [itahasa haotaao taao yaamauLoca-
SaWtaIpaoXaa bauÔI EaoYz hoca jaNaU maanavaacao Aistatva paRqvaIvar daKavaUna
dotao Aaho. maga ho Karo Aaho kxa?
SaWtaIcao raXasaI r}pa QaarNa koxlyaavarca
itacao vaca_sva saMpauYTata Aalao, ho jar Karo Asaola tar bauÔInao raXasaI r}pa
QaarNa koxlyaavar bauÔIjaIvaI pa`aNaIhI Asaoca naYT haoNaar ho AaoGaanao Aalao.
evaZoca navho tar SaWtaIpaoXaa bauÔI EaoYz pa`aNaI fxar JapaTËanao ivanaaSaakxDo
jaaNaar. ivanaaSaapa`ta jaaNyaacaI tyaaMcaI Xamataa maaozI AsaNaar, AsaohI
vaaTU laagatao.
maanavaI pa`vaoSaabaraobar {tk`xaMtaIcaa
[itahasa Jaalaa, taaopaya_MtacaI {tk`xaMtaIcaI pairmaaNao pauYkxL AMSaI saMpauYTata
AalaI, navaI pairmaaNao AvatarlaI. taI kxaoNataI, AaiNa [itahasaacaI vaaTcaala
paahtaa, malaa tyaatalao naomakox kxaya Baavatao AaiNa kxaya naahI? hoca Aataa
pahayacao Aaho.
maanavaacyaa paRqvaIvarIla pa`vaoSaabaraobar
{tkxaMtaIcaa [itahasa Jaalaa Kara, paNa hI pa`ik`xyaa hI pa`qamata: fxar maMd
gataInao saur} haotaI. italaa gataI pa`apta JaalaI jaovha maaNasaanao TUlsa
mhNajao htyaaro, Avajaaro tayaar kxrNyaacao kxsaba pa`apta kxr}na Gaotalao taovha.
SaWtaIcao vaca_sva saMpaUna bauÔIcao vaca_sva saur} haoNyaacaI saur}vaata
mhNajao ho kxsaba Aatmasaata kxrNao.
maaNasaacaa [itahasa paaihlaa tar
idsatao kxI tyaaMpaOkxI taIna-catauqaa_MSaapaoXaahI AiQak kxaL htyaaro
banaivaNyaacao kxsaba vaRiÔMgata kxrNyaata, tasaoca saMGaSaWtaIcaa pairNaamakxarkx
{payaaoga jagaNyaasaazI kxrNyaataca paDlaa Aaho. yaaca kxaLata maaNasaacaa pa`saar
jagaataIla inarinarawËa BaagaaMmaQyao Jaalaa Asao maanaNyaata yaotao. kxahI
Saas~a&aaMcyaa matao maanavaI {tk`xaMtaIcao koMxd` ho ekxca Asaavao AaiNa
itaqaUna maanava jagaBar pasarlaa. kxahI mhNataata ASaI koMxd`o caar ikMxvaa paaca
AsaavaIta AaiNa taoqaUna maanava javaLcyaa pa`doSaaMta sqalaaMtarIta Jaalaa Asaavaa.
maaJaa kxla maanavaI {tk`xaMtaIcaI koMxd`o Anaok AsaavaIta yaakDo Jaukxtao.
yaasaMbaMQaata KaUpa {tKanana, saMSaaoQana Jaalao Aaho, Aaif`xkoxta. tao kxrNaa%yaa
Saas~a&aaMcyaa matao maanavaI {tkxaMtaI saraovarakxazI, nadIkxazI,
bahuivaQa vanaspataIMnaI naTlaolyaa pa`doSaata, samaSaItaaoYNa tapamaanaata
JaalaI. paNa Asaa AnaukUxla pa`doSa saaoDUna maaNasaalaa [tar pa`doSaata
jaaNyaacaI garja kxaxinamaa_Na JaalaI AsaavaI! ho Saas~a&a mhNataata, kxI
yaa AnaukUxla pa`doSaata laaokxsaMKyaa vaaZlaI, Anna pauronaasao Jaalao AaiNa
maaNasaalaa dusa%yaa pa`doSaaMcaa SaaoQa GaoNao pa`apta Jaalao. yaa {laT malaa
vaaTtao kxI iSakxar AaiNa kMxdmauLo jamavaUna gaujaraNa kxrNaa%yaa jyaa
TaowËa Asataata, tyaata laaokxsaMKyaa hI
kxQaIca Dao[_jaD haota naahI. laaoksaMKyaa vaaZUna {palabQa Annaavar taaNa paDU
nayao mhNaUna yaa TaowËa dXa Asataata. ervaI, raogara[_, AapasaataIla saMGaYa_
tasaoca maaMsa BaXakx pa`aNyaaMnaa taaoMD doNao yaaMmauLo laaokxsaMKyaa kxmaI
haoNyaacaI SaWyataaca jaasta. kxmaI ikMxvaa vaanarsadRSya pa`aNyaapaasaUna
maaNasaacaI {tpa$aI JaalaI, Asao samajalao tar Aaja ikMxvaa najaIkxcyaa BaUtakxaLata
Asao pa`aNaI ijaqao ijaqao saapaDtaata, itaqao itaqao maanavaI {tpa$aI haoNao
saMBavatao. AgadI AilakxDcyaa kxaLapaya_Mta pa`vaasa hI gaaoYT koxvaZI KaDtar haotaI,
ho paaihlao kxI Aaidmaanava svaKauSaInao yaa maagaa_caa AvalaMba kxr}na fxar
maaozI AMtaro AaolaaMDIla hI gaaoYT ASaWya kxaoTItalaI vaaTtao.
AilakxDcyaa Saas~a&aaMnaI janaukxaMcaI
(DNA) tapaasaNaI kxr}na yaa pa`Snaacaa inaNa_ya laavaNËacaa pa`yatna
koxlaa Aaho paNa samaaQaanakxark Asao ekx {$ar tyaaMcyaahI hataIM laagalaolao
naahI.gaolyaa dha hjaar vaYaa_Mta payaa_varNaata kxsao badla Jaalao ho Aataa kxLUna
caukxlao Aaho. eKaaÒa kxiTbaMQaata fxar pa`itakUxla Asao payaa_varNa tayaar
Jaalyaasa maanavaalaa sqalaaMtar kxrNao Baaga paDlao AsaNaar.
maa~a saumaaro paaca laaKa vaYaa_MpaUvaI_
Aaidmaanavaacyaa hataaMta AaNaKaI ekx “htyaar” Aalao kxI jyaacyaamauLo maanavaacaa sava_~a pa`saar haoNyaasa madta
JaalaI Asaola. ho “htyaar” mhNajao “Aaga”. Aaga laagaUna maaozËa pa`maaNaavar
jaMgalao jaaLlyaacao pauravao Aaif`xko ta imaLtaata. yaa AagaI AaidmaanavaaMnaI
jaMgalao hTivaNyaasaazI laavalyaa Asaavyaata, Asaa Saas~a&aaMcaa haora
Aaho. jaMgalao hTvaUna maaokxwËa koxlaolyaa pa`doSaata Anna SaaoQaNao va
imaLivaNao AaiNa tyaalaa maarNyaasa Tpalaolyaa vanya pa`aNyaaMpaasaUna bacaava
kxrNao, Aaidmaanavaalaa kxdaicata\ saaopao gaolao Asaavao. JauDupao, gavatao
yaaMcaI ivaivaQatahI yaamauLo vaaZlaI AaiNa tyaavar gaujaraNa kxrNaaro taRNaBaXakx
pa`aNaI inamaa_Na Jaalao, tyaaMcaIhI ivaivaQataa vaaZlaI. yaaMtalaoca kaahI pa`aNaI
pauZo “maaNasaaLlao” AaiNa tyaaMnaa maaNaUsa paLU laagalaa.
pa`aNaI
maaNasaaLivaNËacaI ikxmayaa maaNasaanao bahuQaa, tao BaTko jaIvana jagata Asataanaa,
fxLo, kMxdmauLo AaiNa qaaoDI fxar iSakxar yaaMvar gaujaraNa kxrIta Asataanaaca
saaQya koxlaI AsaavaI. yaapauZcaa Tppaa mhNajao vanaspataI maaNasaaLivaNao. tyaasaazI
AaNaKaI KaUpa kxaL jaavaa laagalaa. vanaspataIMmaQyaohI fxLo doNaarI JaaDo pa`qama
maaNasaaLlaI, mhNajao maaNaUsa tyaaMcaI laagavaD kxrNËasa iSakxlaa AaiNa tyaanaMtar,
mhNajao gaolyaa fxWta dha baara hjaar vaYaa_Mta maaNasaaLlaI gavatao. SaotaI
Aaho yaa maaNasaaLlaolyaa gavataaMvarca AaQaarIta. AaiNa ho GaDlao paRqvaIcyaa
AayauYyaata AgadI AilakxDo! SaWtaIpaoXaa bauÔI EaoYz ho maaNasaanao paunha ekxda
daKavaUna idlao AaiNa maaNasaacaa [itahasa mhNajao idvasaoMidvasa bauÔIcao
EaoYztva isaÔ kxrNaa%yaa GaTnaaMcaI gadI_ Asao mhNaNyaasaarKaI pairisqataI
inamaa_Na JaalaI.
SaotaIlaa
[itahasa Aaho koxvaL 10-12 hjaar vaYaa_Mcaa. tyaaAaQaI ikxtyaokx laaKa vaYao_
maaNaUsa BaTkox jaIvanaca jagata haotaa. yaa kxaLata jasao tyaacao htyaaro
Avajaaro banaivaNyaacao kxsaba vaaZlao, tasao AagaISaI tyaacaI jaana pahcaana
vaaZta gaolaI AsaNaar. kxccyaa maaMsaapaoXaa Baajalaolao maaMsa AiQakx r}cakxr
Asatao, pacaNyaasa saaopao Asatao, ho AagaInaoca Aaidmaanavaalaa iSakxivalao
AsaNaar. {ba doNao, maMdsaa pa`kxaSa doNao, ho AagaIcao dOnaMidna {payaaoga
Aahota, ho tyaanao jaaNalao AsaNaar! ranaTI gavataaMcyaa ibayaaMpaasaUna r}cakxr
gaaoYTI tayaar kxrNao, tyaa BaajaUna pacanayaaogya banaivaNao hI kxsabao
AagaISaI jaanapahcaana vaaZlyaanaMtarca SaWya Aahota. Anna iSajaivaNyaacaI kxlaa
iSakxlyaaiSavaaya SaotaI kxrNyaalaa Aqa_ naahI. taovha SaotaIvar AaQaarIta samaajavyavasqaa,
isqar jaIvana yaa gaaoYTI AilakxDcyaa kxaLataIla Asalyaa tarI tyaapaUvaI_ Anaok
AavaSyak ASaI kxsabao maaNasaanao Aatmasaata koxlaI AsaNaar.
SaotaIpaUvaI_cyaa pa`dIGa_ kxalaKaMData hI jaI “pa`gataI”
maaNasaanao saaQyao koxlaI, itacao yaaogya maaojamaapa kxaoNaI [itahasakxaranao
koxlaolao idsata naahI.
SaotaIbaraobarca maaNaUsa isqar jaIvana jagaU laagalaa
AaiNa tyaamauLo tyaacaI &aanasaMpada vaaZNyaasa madta JaalaI. pa`yaaogaavar
AaQaarIta Saas~ao AaiNa tak_xSaas~aavar AaQaarIta vaaD\.maya yaa isqar
jaIvanaamauLoca SaWya Jaalao. paNa SaotaIcaa pa`mauKa fxayada mhNajao SaotaItaUna
maaNasaalaa imaLalaolao AitairWta {tpaadna (surplus) yaa AitairWta {tpaadnaamauLoca SaWtaIpaoXaa bauÔI EaoYz Asao inaiva_vaadpaNao
mhNaNao Aataa durapasta Jaalao! Asao kxa?
tar SaotaImauLo
isqar Jaalaolyaa maanavaI TaowËaMmaQyao Aataa SaotakxrI AaiNa [tar Asao gaT
inamaa_Na Jaalao. Saotakx%yaanao Qaanya ipakxvaayacao AaiNa [taraMnaI tao ipakxivaNyaasa
tyaalaa madta kxrayacaI, AaiNa tyaacyaa maaobadlyaata tyaacyaakxDUna Qaanya
imaLvaayacao ASaI sava_saaQaarNa vyavasqaa zrlaI AsaavaI. maa~a ho AitairWta
{tpaadna samaajaataIla inarinarawËa GaTkxaMnaa kxaoNatyaa pa`maaNaata vaaTUna
Òayacao, tyaamaQyao Aga`k`xma kxaoNaalaa Òayacaa, ho pa`Sna samaaQaanakxarkxrItyaa
saaoDivaNao maaNasaacyaa bauÔIlaa tyaavaoLolaaca kxaya paNa Aajacyaa AaQauinakx
yaugaatahI saaQya Jaalaolao idsata naahI. yaasaazI bauÔIlaa SaWtaIcaI jaaoD
doNyaacaI AavaSyakxtaa tyaa kxaLata jaSaI BaasalaI AsaNaar, taSaIca taI AajahI
Baasata Aaho. maanavaI samaajaata bauÔIcao EaoYztva kxQaIca inaiva_vaadpaNao
isaÔ Jaalaolao naahI. {laT AitairWta {tpaadnaacyaa SaWyataolaa jaIvanaavaSyak
vastaUMcyaa TMcaa[_caI jaaoD idlaI kxI SaWtaIcaa Ayaaogya {payaaoga haoNyaacaI
SaWyataa duNaavaU laagatao.
maaNasaanao SaotaI kxr}na AitairWta {tpaadna imaLivalao Karo,
paNa tyaacavaoLI tyaacyaa laXaata Aalao AsaNaar, kxI Asao {tpanna doNaarI
jamaIna mayaa_idta Asatao. tasaoca yaa SaotaIlaa laagaNaaro paaNaIhI mayaa_idta
Asatao AaiNa jaimanaIcaI sauipakxtaa iTkxvaUna QarNyaasaazI jyaa gaaoYTI
AavaSyakx Asataata, tyaahI mayaa_idta Asataata. AitairWta {tpaadnaabaraobarca tao
imaLivaNyaasaazI AaiNa iTkxivaNyaasaazI laagaNaa%yaa saaQanaaMcaI kxmatartaa
yaa gaaoYTIlaahI maanavaI samaajaaMnaa taovhapaasaUna taaoMD Òavao laagalao
Aaho.
yaapaUvaI_, BaTWyaa jaIvanaata maaNasaalaa TMcaa[_ maahIta
navhtaI Asao naahI. sqalaaMtar ha tyaavar {paaya haotaa. kxarNa laaokxsaMKyaocyaa
maanaanao jaimanaIcao Xao~a Amaapa haotao. qaaoDIfxar iSakxar (maaNasaacyaa
Annaata vaaTa saumaaro vaIsa TWkox) AaiNa fxLo, kMxdmauLo, ibayaa, vagaOro
jamaivaNao ho kxaoNatyaahI pa`kxarcyaa jaimanaIvar SaWya haotao, ho maaNaUsa
AnauBavaanao iSakxlaolaa haotaa. SaotaImauLo maa~a maaNaUsa jaimanaIcyaa ekxa taukxDËaSaI
jaKaDlaa gaolaa AaiNa kxaozohI BaTkUna Anna imaLivaNyaacao tyaacao svaataM~ya
saMpalao. AaQauinakx [itahasakxar maaNasaacyaa BaTWyaa jaIvanakxaLasa maanavaI
jaIvanaatalao sauvaNa_yauga samajataata. maga ho sauvaNa_yauga, ha AtyaMta
AanaMdacaa va samaaQaanaacaa kxaL, hI jaIvanaSaOlaI saaoDUna AitairWta {tpaadnaacyaa
laaoBaanao maaNasaanao ekxa jaimanaIcyaa taukxDËalaa jaKaDUna Gaotalao, hI pa`gataI
kxa AQaaogataI, ha maanavaI bauÔIcaa ivajaya kxa parajaya? kxarNa maanavaI
samaajaataIla sava_ du:Kao, ivaYamataa, jaulauma, saMGaYa_ AaiNa ihMsaa,
Atyaacaar yaaMcaa {gama isqar jaIvanaSaOlaIta idsataao. AitairWta {tpaadnaabaraobarca
AitairWta laaokxsaMKyaa hI DaokoxduKaIhI taovhapaasaUnaca kxayamacaI BaoDsaavaU
laagalaI maaNasaalaa!
SaotaIlaa, kxahI laoKakxaMnaI maanavaanao inasagaa_ ivar}Ô
koxlaolaa paihlaa maaoza gaunha, Asao mhTlao Aaho. payaa_varNaIyadRYTËa paaihlao
tar tao Karoca Aaho. SaotaIcao payaa_varNaIya svar}pa sahsaa samaajaapauZo
saaMigatalao jaata naahI, AByaasak`xmaata tao samaaivaYT naahI. tyaamauLo SaotaI
AaiNa SaotakxrI yaaMcyaa baabata Anaok gaOrsamaja samaajaata r}jalaolao idsataata.
SaotakxrI jaovha jaimanaIcyaa taukxDËavar paIk laavataao tyaavaoLI taao Asao
zrivataao kxI yaa taukxDËavar paDNaarI sava_ saUya_SaWtaI koxvaL yaaca ipakxasaazI
vaaparlaI jaa[_la. [tar vanaspataIMnaa taI imaLNaar naahI. hI gaaoYT inasagaa_cyaa
ivar}Ôca Aaho. inasagaa_ta ASaI gaaoYT jaovha GaDtao, taovha tyaa vanaspataIlaa
AsaMKya Sa~aU inamaa_Na haotaata, kxI
jao tyaa vanaspataIcaI vaaZ raoKataata. Saotakx%yaalaahI yaa Sa~aUMnaa satata taaoMD
Òavaoca laagatao. tyaamauLo SaotaIta, na BaTkxtaa, ekxaca jaagaI isqar rahUna {tpanna
imaLta Asalao tarI tao SaaSvata nasatao. maaozËa pa`maaNaata, ivastaRta Xao~aavar
koxlaolyaa SaotaIlaa Sa~aUhI maaozËa pa`maaNaata inamaa_Na haota Asalyaanao taI
yaSasvaI zrta naahI.
SaotaInao maataIvar haoNaaro pairNaama laXaata Gaotalao tar
{YNa kxiTbaMQaata SaotaI yaSasvaI haoNyaacaI SaWyataa duravatao. [qao paa{]sa
maaosamaI Asalyaanao jamaIna {GaDI paDlaI kxI taI Aaola gamaavatao, kxaorDI paDlyaanao
itacaI QaUpa haotao AaiNa paaNyaacyaa kxmatartaomauLo BarGaaosa {tpanna SaotaItaUna
imaLNao durapasta haotao. yaa {laT samaSaItaaoYNa kxiTbaMQaata baarmaahI paa{]sa,
saKaaola jamaIna, italaa drvaYaI_ ihvaawËata imaLNaarI ivaEaaMtaI yaaMmauLo
SaotaIMtaUna BarGaaosa {tpanna imaLNyaacaI SaWyataa AiQak. Baarta SaotaIpa`Qaana
doSa Aaho mhNajao BaartataIla pairisqataI SaotaIlaa AtyaMta AnaukUxla Aaho,
Asao navho tar BaartaatalaI janataa SaotaIiSavaaya dusara QaMda kxrIta naahI hI
satyaisqataI Aaho Asaa haotaao.
SaotaIcao jaOvaivaivaQataovar haoNaaro pairNaama pa`qamata:
laXaata yaoNyaa[takox SaotaIcao svar}pa vyaapakx Jaalao navhtao. tarI SaotaIsaazI
jaMgala taaoDUna jamaIna ijaqao imaLvaavaI laagalaI, itaqao vanya pa`aNaI - paXaI
doSaaoQaDIlaa laagalyaacao laaokxaMnaI AnauBaivalao haotao. paNa yaaMi~akx SaotaIcaa
{d\Bava haoNyaaAaQaI ha pa`Sna evaZa taIva` navhtaa.
SaotaImauLo sapaM$aIcao svar}pahI badlalao. Aataapaya_Mta
saMpa$aI hI saaonao, r}pao, rtnao AaiNa javaahIr, daiganao AaiNa jaDavaacao kxapaD
ASaa gaaoYTIta vyaWta haota Asao. ASaI saMpa$aI imaLivaNyaata svakxYTapaoXaa
naSaIba AaiNa SaWtaI yaaMcaaca vaaTa jaasta Asao. tyaamauLo samaajaataIla maatabar
laaokxca ASaa saMpa$aIcaa saaza kxr} Sakxta. Aata maa~a svakxYTanao SaotaItalao
AitairWta {tpaadna pa`apta haotao hI jaaNaIva samaajaalaa JaalaI. {tpanna pa`qamata: samaajaataIla dovataolaa,
maMidralaa Apa_Na koxlao jaata Asaavao va itaqaUna tao maMidracyaa paujaa%yaakxDo
jaata Asaavao. pauZo rajaanao Saotasaara GaoNyaacaI paÔta paDlaI AaiNa yaa {tpannaacaa
zraivakx vaaTa rajasa$aokxDo jaa{] laagalaa. {rlaolaa SaoYa baajaarpaozota ivak`xIlaa
Aalaa AaiNa jaIvanaavaSyakx vastaUcaa baajaarpaozota pa`qamaca pa`vaoSa Jaalaa.
ho AitairWta {tpaadna kxahI kxaL saazta jaa{] Sakxta Asalyaanao tao ekxa izkxaNaahUna
dusa%yaa izkxaNaI paazivaNao SaWya Jaalao AaiNa baajaarpaozocaI vyaaptaI
vaaZlaI.
AitairWta {tpaadnaacao maUL jaimanaIta Asalyaanao jamaIna
taabyaata GaoNyaasa, itacyaa maalakxIhWkxasa Balataoca mah$va pa`apta Jaalao.
samaajaatalyaa ivaSaoYa huSaar AaiNa taakxdvaana\ laaokxaMnaI jaastaIta jaasta
jaimanaIvar Aapalaa maalakxI hWk pa`sqaaipata kxrNyaata Qanyataa maanalaI.
samaajarcanaa jaimanaIcyaa maalakxIBaaovataI ifxrNaarI ASaI Aistatvaata AalaI.
ivastaINa_ jaimanaIvar maalakxI saaMgaNaaro sardar AaiNa tyaaMcaa Aga`NaI
rajaa, pa`tyaXa jamaIna kxsaNaaro mhNajao kuxLo AaiNa yaa savaa_Mnaa AavaSyakx
sauivaQaa paurivaNaaro kxaragaIr. ASaI samaajavyavasqaa mauKyata: zrlaI.
yaaiSavaaya maMidro AaiNa tyaaMcao paujaarI, saonaapataI tyaaMcao saOnya ho
sauÔa samaajaacao AivaBaajya GaTkx zrlao. laaokxsaMKyaa AaiNa AitairWta {tpaadna
yaaMcaI saaMgaD GaalaNao AvaGaD Aaho. savaa_Mcyaa pa`aqaimakx garjaa paurivaNyaacaIhI
kuxvata yaa {tpaadnaata naahI, ho {tpaadna baoBarMvaSaacao AaiNa ASaaSvata Aaho,
ho sauÔa samaajaacyaa laXaata Aalao.
jaimanaIcaI saupaIkxtaa mayaa_idta Asalyaanao koxvaL
jaimanaIvar kxama kxrNaa%yaaMcaI saMKyaa vaaZvaUna {tpaadna vaaZivata yaota
naahI, ho laXaata Aalao. jaimanaIvar kxama kxrNaa%yaaMcaI saMKyaa vaaZivata
raihlao, tar ekx ibaMdU Asaa yaotaao kxI itaqaUna pauZo pa`tyaokx navaIna kxamagaar
kxmaI - kxmaI {tpaadna do{] laagataao. taovha yaa ibaMdUpailakxDo kxamagaaraMcaI
saMKyaa navho tar [tar gaaoYTI vaaZivaNao yaaogya zrtao. yaa [tar gaaoYTI
mhNajao jaimanaIcao Xao~afxL vaaZivaNao, Katao, SaaSvata paaNaI yaaMcaI
vyavasqaa kxrNao, ikxDIpaasaUna jamaIna saMriXata kxrNao vagaOro.
inavvaL kxamagaar saMKyaa vaaZvaUna jaimanaItaUna
imaLNaaro AitairWta {tpaadna vaaZivataa yaota naahI ho kxLNao hIca AaQauinakx
Aqa_Saas~aacaI saur}vaata haoya. Aqaa_taca SaotaIlaa paUrkx ASaa {tpaadkx
vyavasaayaaMcaI samaajaalaa garja inamaa_Na JaalaI. Asao vyavasaaya mhNajao
vyaapaar, ivaSaoYata: pardoSaaMSaI vyaapaar, navyaa KaaNaI SaaoQaUna
maUlyavaana QaataUMcaa paurivaza vaaZivaNao, AaiNa naaOkxanayanaaÓaro navao pa`doSa
navyaa saImaa SaaoQaUna kxaZNao.
paMQaravyaa, saaoLavyaa Satakxata yauraopaata baayabala
AaiNa caca_caa samaajamanaavarIla pagaDa kxmaI Jaalaa, tasaoca BaaOitakx Xao~aata
jao vyaapaarI, kxaragaIraMcao saMGa haotao, tyaaMcao sava_saamanya vyaWtaIvarIla
vaca_sva, inayaM~aNa kxmaI Jaalao; mhNajaoca vaOyaiWtakx huSaarI, caaOkxsa bauÔI,
pa`yatna, mahtvaakxaMXaa, ivaijagaIYau vaR$aI yaaMnaa mahtva pa`apta Jaalao.
yaaca saumaarasa samaud`avar saMcaar kxrNaa%yaa baaoTI baaMQaNyaacao taM~a
sauQaarlao, haokxayaM~a pa`caarata Aalao AaiNa naaOkxanayana saukxr Jaalao. tyaamauLo
yauraopaataIla mahtvaakxaMXaI vyaWtaIMnaI ekx~a yao{]na, kMxpanyaa sqaapana
kxr}na naaOkxanayanaaÓaro navaI KaMDo SaaoQalaI, navaIna inasaga_saMpa$aIcao s~aaota
maahIta kxr}na Gaotalao, AaiNa pardoSasqa vyaapaaraÓaro ga`Ikx, Arba ASaa
saMskRxtaIMSaI saMbaMQa vaaZvaUna navaIna &aana Aatmasaata koxlao. inasagaa_kxDo
inarawËa, caaOkxsa va Baodk dRYTInao paahNyaasa saur}vaata hao{]na inasaga_
inarIXaNaavar AaQaarIta Saas~ao {dyaasa yao{] laagalaI.
AVDma ismaqanao Aqa_Saas~a ilaihtaanaa jaao maaNaUsa tyaacyaa
koxMd`sqaanaI kxilpalaa Aaho, taao yauraopaataIla badlatyaa pairisqataIcao pa`taIkx
Aaho. taao {$ama iSaXaNa Gaotalaolaa Aaho. mahtvaakxaMXaI, svata:cyaa pa`yatnaaMbaÕla
AatmaivaSvaasa AsaNaara Aaho, taao caair~yavaana Aaho. tyaacyaavarIla
saamaaijakx jabaabadarIcaI jaaNaIva Asalaolaa Aaho. mhNajaoca taao jaovha
inarinarawËa payaa_yaaMcaI tapasaNaI kxr}na AapalaI inavaD zrvaIla AaiNa
maagaNaI naaoMdvaIla, taI ASaI Asaola kxI saamaaijakx ihtahI tyaamauLo saaQalao
jaa[_la, tyaacaa vaOyaiWtakx svaaqa_hI saaQalaa jaa[_la. paNa tyaamauLo saava_jainakx
ihtaasa baaQaa yaoNaar naahI.
Asao AsaMKya, caair~yavaana {paBaaoWtao (consumers) baajaarpaozota AapalaI maagaNaI naaoMdivataIla, tyaavaoLI tyaa {paBaaogaacao
svar}pa samaajaihta saaQaNaaroca Asaola AaiNa vaOyaiWtakx svaaqa_ saaQata
saaQataa samaajaihtahI saaQalao jaa[_la. baajaarpaozota ikMxmataI ASaa zrtaIla
kxI jyaamauLo {paBaaoWtao AaiNa paurvazadar yaa daoGaaMcaahI fxayada hao[_la.
Aqa_Saas~aacaa {d\Bava haoNyaasa yauraopaataIla ivaiSaYT
pairisqataI kxarNaIBaUta haotaI, ho yaavar}na laXaata yao[_la. sarMjaamaSaahIcaa
Asta AaiNa kxarKaanadarIcaa {gama yaaMmaQalaa saMiQakxala yaata Aqa_Saas~aacaa
{dya Jaalaa. Baarta - caIna yaa paUvao_kxDIla raYT^aMmaQyao pairisqataI maa~a
ekxdmaca inaraLI haotaI. rajakxIya AsqaOyaa_mauLo maQyavataI_ sa$aa jarI badlataI
raihlaI tarI KaoDËaMcaI vyavasqaa hI svataM~a rahU Sakxta haotaI. {$ar Baartaata
vatanao AaiNa jaimanadarI yaaMcaa pagaDa jaasta haotaa AaiNa tyaacao svar}pa
yauraopaIya sarMjaamaSaahIcyaa javaLpaasa paaohaocata haotao. paNa diXaNaota
jaimanaIcaI maalakxI pa`aya: Saotakx%yaakxDo raihlaI AaiNa maQyavataI_ sa$aonao
Saotasaara gaaoLa kxrNao ha {tpannaacaa pa`mauKa maaga_ mhNaUna svaIkxarlaa. {$arota
maQyavataI_ sa$aa kxr jaimanadar, sardar - drkxdar yaaMcyaakxDUna gaaoLa kxrIta
Asao AaiNa tao kxr Saotakx%yaakxDUna vasaUla kxrIta. Asao “dlaala” diXaNaota
navhtao.
maugala sa$aopaUvaI_ {$arota jao mausalamaana saulataana
hao{]na gaolao, tyaaMnaI ijaMkxlaolyaa pa`doSaataUna maaozËa saMKyaonao
gaulaama gaaoLa koxlao. kxahI kxaL idllaIta gaulaamaaMcao baajaar haotao. yaaMpaOkxI
kxahI pauZo inarinaraLI kxaOSalyao iSakxlao, kxaragaIr Jaalao AaiNa tyaaMnaI
gaulaamaItaUna mauWtataa kxr}na GaotalaI. yaa kxaragaIraMcaohI yauraopapa`maaNao
saMGa haotao; AaiNa ho saMGa Aapalyaa sadsyaaMcaI vata_NaUkx, tyaaMcao {Òaoga
va QaMdo inayaMi~ata kxrItaAsata.
yaa iSavaaya saMpaUNa_ ihMdU samaaja ha inarinarawËa
jaatIMmaQyao ivaBaagalaa gaolaa haotaa. pa`tyaokx jaataIMcao Aapalyaa
sadsyaaMivaYayaI inayama haotao, rItaI haotyaa, baMQanao haotaI. kxahI jaataIMmaQyao
raoTIbaoTI vyavahar haota Asao. kxahIMmaQyao taao haota nasao. ekUxNa kxaya paMQaravyaa
- saaoLavyaa Satakxata jasaa vyaWtaI koMxd`Ita samaaja yauraopaata inarinarawËa
raYT^aMta kxmaI - AiQakx pa`maaNaata {dyaasa Aalaa, tasaa taao caIna - Baarta
yaa paaOvaa_tya doSaata {dyaasa Aalaa naahI. vyaWtaI hI Anaok samaaja baMQanaata
jaKaDlaolaI raihlaI.
Aqa_Saas~aacyaa dRYTIkxaonaataUna yaakxDo paaihlao tar tyaacao
fxayado-taaoTo laXaata yaotaata. Aqa_Saas~aacao ekx mahtvaacao gaRhItakx
mhNajao maanavaacyaa garjaa, maagaNyaa AnaMta AsaU Sakxtaata paNa saaQanasaMpa$aI
maa~a mayaa_idta Asalyaanao kxaoNatyaa garjaa paUNa_ kxrayacyaa AaiNa kxaoNatyaa
naahI, ho satata maaNasaalaa zrvaavao laagatao. Aqa_Saas~aacyaa {dyaacyaa kxaLI
[MglaMDmaQyao maanavaI {ÒaogaaMcao Qa`uvaIkxrNa Jaalao haotao. enaWlaaojar
mauvhmaoMTmauLo jaimanaIcao lahana taukxDo AsaNaaro SaotakxrI layaalaa gaolao
AaiNa SaotaIcao baajaarIkxrNa Jaalao. kxarKaanadarIcaa {dya hao{]na maalakx
AaiNa majaUr Asao daona vaga_ inamaa_Na Jaalao.
saMpa$aIcao vaaTpa baDo SaotakxrI (laaVD_sa\) AaiNa tyaaMcyaa Saotaavar
kxama kxrNaaro majaUr AaiNa kxarKaanadar maalakx va tyaacao majaUr yaa caar
vagaa_ta mauKyata: haoNaar ho zr}na gaolao. yaa caar vagaa_MmaQyao saMpa$aIcyaa
vaaTpaabaabata saMGaYa_ rahNaar ho idsata AsaUnasauÔa Aqa_Saas~aanao gaRhIta
Qarlao kxI yaa caar vagaa_MmaQyao saMpa$aIcao vaaTpa savaa_Mnaa samaaQaanakxarkx
vaaTola Asaoca rahIla. yaacaaca Aqa_ Asaa kxI saaQanasaMpa$aI mayaa_idta AsalaI
tarI yaa caarhI vagaa_Mcyaa iKaSaata Aapalyaa inadana pa`aqaimakx garjaa paurivaNyaa[takox
paOsao AsataIla AaiNa tyaaÓaro baajaarpaoz pa`qama samaajaacyaa pa`aqaimakx
garjaa paurvaIla AaiNa naMtarca EaImaMtaaMcyaa garjaa paurivaNyaacyaa maagao
laagaola. pa`tyaXaata maa~a sava_ saamaanyaaMcyaa iKaSaata pa`aqaimakx garjaa paurivaNyaa[takxahI
paOsaa na Aalyaanao baajaarpaozota fxWta EaImaMtaaMcyaaca maagaNyaa vyaWta hao{]
laagalyaa AaiNa paurivalyaa gaolyaa. ASaa pairisqataIta sava_saamaanyaaMnaa ekx
tar sarkxarI madtaIvar ivasaMbaavao laagalao ikxMvaa pardoSaata sqalaaMtar tarI
kxravao laagalao. paOSaacaI {palabQataa ha [qao inaNaa_yakx GaTkx zrlaa. Aqa_Saas~a
tyaamauLoca paOSaavar AaQaarIta Aqa_vyavasqaa (monetory economy) gaRhIta Qartao.
Baarta - caIna saarKyaa doSaaMta maa~a Aqa_vyavasqaa paOSaaBaaovataI
koxMd`IBaUta haoNyaasa ekxaoiNasaavyaa Satakacaa {$araQa_ {jaDavaa laagalaa. tyaaAaQaI
yaa doSaaMta vastaUMcaI dovaaNa GaovaaNa (barter economy ) hI mahtvaacaI haotaI. maanavaI {pak`xmaaMcao Qa`uvaIkxrNa Jaalaolao
navhtao. sava_saamaanya janataocaa SaotaI ha jarI mauKya {pak`xma Asalaa tarI pa`aqaimakx
garjaa BaagaivaNyaasaazI inarinaraLI jaMgalao (GanadaT kxaYzvanao) JauDupaI
gavataaL pa`doSa, naÒa AaiNa jalamaya BaUmaI yaaMcaa {payaaoga BarpaUr koxlaa
jaata Asao. saaQanasaMpa$aIcao Asao Anaok GaTkx haotao. ivaiSaYT pa`doSaata
yaaMtalaa pa`tyaokx GaTkx mayaa_idta pa`maaNaata {palabQa Asalaa tarI sava_saamaanyaaMnaa
tyaaMtaUna inavaD kxrNyaasa vaava maaoza haotaa. baajaarataIla ikMxmata hI
eKaaÒa vastaUcyaa mayaa_idta paurvazËavarca AvalaMbaUna navhtaI, tar mayaa_idta
saaza Asalaolyaa vastaUlaa payaa_ya ikxtaI {palabQa Aahota, tyaaMcaI ga`ahkx kxaoNatyaa
pa`maaNaata inavaD kxrNaar yaaMvar AvalaMbaUna AsaNaar ho {GaD Aaho. mhNajaoca
[qao kxahI zraivakx gaaoYTIMcaa paurvaza kxrNaarI koMxid`BaUta baajaarpaoz ( Centralized market) fxWta naagarI Baagaata SaWya Aaho. Anya~a gaava paataLIvar,
sqaainakx vastaUMcaI dovaaNaGaovaaNa kxrNaa%yaa AsaMKya baajaarpaoza {Byaa
rahNao Apairhaya_ zrtao. AaiNa naomakxI ASaIca pairisqataI Baartaata iba`iTSa
sa$aa pa`sqaaipata haoNyaapaUvaI_ haotaI AaiNa AajahI kxahI BaagaMata AjaUnahI
iTkUxna Aaho. paOSaapaoXaa ASaa vyavasqaota jaOvaivaivaQataolaa mahtva Aaho.
garIba – Ea`ImaMta, ivaSaoYata: garIbaIcao maUlyamaapana koxvaL paOSaata
ASaa vyavasqaomaQyao kxrNao baraobar naahI. tar maaNasaalaa tyaacyaa pa`aqaimakx
garjaa BaagaivaNyaasaazI payaa_yaI saaQanasaMpa$aI (saMsaaQanao, resources) ikxtapata {palabQa Aaho. maaNaUsa yaa saMsaaQanaaMcaa pa`tyaXaata
ikxtapata {paBaaoga Gaotaao, yaa gaaoYTI maUlyamaapanaata mahtvaacyaa Aahota.
jaOvaivaivaQataocao vaOpaulya Asalaolyaa Baarta - caIna saarKyaa doSaataIla Aqa_vyavasqaocao
yaaogya maUlyamaapana yauraopaIya Aqa_Saas~aaÓaro haoNaar naahI. tyaalaa vaogaLoca
inakxYa hvaota.
BaartaataIla pairisqataIlaa yaaogya hao[_la Asao Aqa_Saas~a
AnaMta maagaNyaa AaiNa mayaa_idta saMsaaQanao yaaMvar AvalaMbaUna AsaNyaapaoXaa
samaajaanao vyaWtaIvar baMQanao TakUxna tyaataUna inamaa_Na Jaalaolyaa mayaa_idta
maagaNyaa AaiNa mayaa_idta paurvaza paNa jaOvaivaivaQataomauLo inarinaraLo payaa_ya
paurivaNaarI saMsaaQanao yaaMvar AvalaMbaUna Asaola. [qao AsaMKya lahana
baajaarpaoza AsataIla AaiNa ikMxmataI zrtaIla tyaa yaa AsaMKya baajaarpaozaMtaIla
dLNavaLNa, Aavakx - jaavakx ikxtaI saulaBa Aaho, yaaMvar.
yauraopaIya Aqa_Saas~aata vyaiWtasvaataM~yaalaa mahtva
Aaho. tyaacao saupairNaama Aahota, tasao duYpairNaamahI najarosa Aalao Aahota.
mauKyata: vyaWtaIcaI inavaD naohmaIca yaaogya Asaola Asao naahI, taI ikxtyaokxda
Avaastava (Irrational) AsaU Sakxtao, ho Qyaanaata Aalao Aaho. tyaacapa`maaNao
yauraopaIya Aqa_Saas~aata kxaoNatyaa vastaMUcao {tpaadna koxlao jaatao, (Composition of production) yaalaa mahtva naahI, tyaacaI caaOkxSaI koxlaI jaata
naahI. tyaamauLo vyaiWtakoMxid`ta Aqa_vyavasqaota pauYkxLda {tpaadnaacao svar}pa
samaajaivaGaatakx AsaU Sakxtao, ho sauÔa kxLUna caukxlaolao Aaho. DaV nairMdr
isaMga yaaMnaI daKavaUna idlao Aaho kxI baajaarpaozota {palabQa vastaUMpaOkxI
70 TWko vastaMUta ivaYaarI GaTkx Aahota (Economics & The Crisis of Ecology 1978). rVcaola kxasa_nanao SaotaImaQyao ivaYaarI kxITkxnaaSakox
vaaparlyaamauLo samaajaavar kxaoNatao Bayaanakx pairNaama haotaata, ho saaÒMta
daKaivalao Aaho ( Silent
Spring 1962). hrmana DalaI, Aayasa_, ehrilaca yaa
Aqa_vao$yaaMnaI AajacaI {tpaadnao mauKyata: Kinaja taola, kxaoLsaa yaaMvar
AvalaMbaUna Asalyaanao BaaOitakxSaas~aacyaa inayamaaMnausaar ( Laws of Thermodynamics) {tpaadnao tayaar kxrNyaasaazI laagaNaara Kaca_ ha
naohmaIca {tpaadnao ivakUxna imaLNaa%yaa fxayaÒapaoXaa jaasta Asataao,
mhNajaoca AaQauinakx {tpaadna ho mauLata taaoTËata jaaNaaro Aaho, ho hI daKavaUna
idlao Aaho. tyaamauLo yauraopaIya Aqa_Saas~aalaa {tpaadna caalaU zovaNyaasaazI
kxmaItakxmaI ikMxmataIta saMsaaQanao imaLtaIla, itaqaUna taI taabyaata GaoNao,
ho Apairhaya_ Aaho. tyaamauLo pa`qama vasaahtavaadaÓaro AaiNa AilakxDo jaagaitakxIkxrNaacaa
paurskxar kxr}na jagaBarataUna kxccaa maala imaLivaNao Apairhaya_ banalao Aaho.
tyaamauLo yauraopaIya Aqa_Saas~aata BaaMDvalaalaa mahtva
Aaho AaiNa BaaMDvala AaiNa baL yaaMcaa {payaaoga kxr}na saMsaaQanao taabyaata
zovaNyaacaa pa`yatna itaqao naohmaIca koxlaa jaatao. yaa {laT BaartaIya Aqa_Saas~aata
BaaMDvalaI gauMtavaNaUkx hI saMsaaQanaaMcaa djaa_ vaaZivaNyaakxDo Kaca_ hao{]na
{tpaadna vaaZ ikMxvaa jaOvaivaivaQataocaI {palabQataa vaaZivalaI jaatao. ekxIkxDo
{tpaadnaataIla vaaZ hI saMKyaatmakx Aaho, tar dusarIkxDo taI gauNaatmakx Aaho.
Aqa_vyavasqaa jar KarMca jaOvaivaivaQataovar AaQaarIta
Asaola saMsaaQanaaMcyaa dovaaNa - GaovaaNaIlaa mahtva yao[_la. mhNajaoca taI
baaT_r [kxaVnaaVmaI Asaola. ivakoMxid`ta, lahana baajaarpoaza Asao itacao AaNaKaI
ekx vaOiSaYTË Asaola. paOSaalaa, BaaMDvalaalaa fxar mahtva nasaola.
saMKyaatmakx vaaZ kxaya ikMxvaa gauNaatmakx vaaZ kxaya, taI
saaQaNyaasaazI taM~a&aana yaa htyaaracaa (Tool) {payaaoga kxravaa laagaola.saMKyaatmakx vaaZ
kxrNyaasaazI jao taM~a&aana AvalaMbaivalao jaatao tyaacaa paayaa BaaOitakxSaas~a,
AiBayaaMi~akxI AaiNa Kinaja {jaa_ yaaMcaa Aaho. jaOvaivaivaQataovar
AaQaarlaolyaa Aqa_vyavasqaota saMsaaQanaaMcaa djaa_ va saMKyaa vaaZvaayacaI
Jaalyaasa BaaOitakxSaas~aabaraobar jaOvaSaas~ao, janaukxSaas~a yaaMcaa {payaaoga
kxravaa laagaola, AaiNa taM~a&aanahI payaa_varNa, sajaIvaaMcao inarIXaNa
vagaOrovar AaQaarIta hao[_la.
caalaU
Aqa_vyavasqaa (yauraopaIya) AaiNa BaartaasaazI yaaogya AsaNaarI vyavasqaa yaaMtaIla
fxrk KaalaIla taWtyaavar}na spaYT hao[_la:
|
|
caalaU (yauraopaIya) Aqa_vyavasqaa
|
|
Baartaasa yaaogya Aqa_vyavasqaa
|
|
1
|
AadSa_ pairisqataI gaRhIta Qartao. {da.AadSa_ saMpa$aI
vaaTpa, saamaaijakx ivaYamataa naahI. vaOyaiWtakx inavaD pauYkxLSaI ekxsaarKaI
|
1
|
{paBaaoWtyaacaI vaOiSaYTËo: inavaDIcao svaataM~ya, maa~a
vyaWtaI hI kxaoNatyaatarI- QaMdovaa[_kx, saamaaijakx, Aaiqa_kx, Qaaima_kx
samaUhacaI sadsya. itacaI inavaD tyaa sadsyatvaavar AvalaMbaUna
|
|
2
|
Apairhaya_paNao saMyauWta kuxTuMbapaÔtaIpaoXaa navara
-baayakxaocaIo kuxTuMbapa
ÔtaI yaaogya samajatao |
2
|
vyaWtaIcyaa garjaa tyaacyaa {tpannaavar, tasaoca
tyaacyaa samaUh sadsyatvaavar AvalaMbaUna
|
|
3
|
taM~a&aana AaiNa Kainaja {jaa_ AavaSyakx. paurvaza
satata vaaZtaa hvaa, BaaOitakxSaas~aaMcyaa inayamaaMkxDo dula_Xa.
|
3
|
AavaD AaiNa inavaD yaaMcao svaataM~ya paNa
sadsyatvaamauLo tyaavar mayaa_da.
|
|
4
|
samaSaItaaoYNa AaiNa {YNa kxiTbaMQaataIla vaataavarNaacyaa
fxrkxakxDo dula_Xa
|
4
|
vaOyaiWtakx maalakxI maanya. paNa saMsaaQanaaMcaa pa`tyaXa
vaapar AaiNa ivainayaaoga samaajaacyaa AaiNa samaUhacyaa maanyataonao
|
|
5
|
ekxca pa`kxarcaI jaIvanaSaOlaI jaagaitakx paataLIvar
AsaavaI, Asaa pa`yatna. taM~a&aana, Kainaja {jao_caa vaapar AaiNa AitairWta
vastaMUcao {tpaadna tyaasaazI AavaSyakx
|
5
|
Aaiqa_kx vyavaharacaa paayaa mhNajao jaOvaiva&aana,
jaOOvaBaar AaiNa jaOvaivaivaQataa, taM~a&aana navho. saMsaaQanao va
naOsaiga_kx yaM~aNaa yaaMcaa djaa_ vaRiÔMgata kxrNyaasaazI saaQyaa taM~aacaa
vaapar, tyaamauLo ivatarNa yaaogya.
|
|
6
|
vaOyaiWtakx svaataM~ya, svaaqa_, naFyaacaa hvyaasa
yaaMsa Avaastava mahtva. saaMskRxitakx AaiNa saamaaijakx baMQanaaMnaa kxmaI
laoKaNao
|
6
|
{pajaIivakxa mauKyata: inasaga_ AaiNa saMsaaQanao
yaaMcaI kxaLjaI GaoNao, jaOvaivaivaQataocaI raKaNa va vaRÔI kxrNao yaaMvar
AvalaMbaUna. Kainaja {jao_caa maafxkx vaapar fxWta inasaga_-saMsqaaMcaI dur}staI,
paunavaa_par, paunar}jjaIvana yaasaazIca.
|
|
7
|
tyaamauLo Aaiqa_kx vaaZ mhNajao AMtaga_ta {tpaadna satata
vaaZNao, {tpannao AaiNa nafxa satata vaaZNao yaa gaaoYTI AavaSyakx
|
7
|
{pajaIivakoxcao inamaa_Na, inasaga_ va inasagaa_cyaa
sauivaQaa yaaMcao paunar}jjaIvana kxr}na. {Òaoga CaoTo AaiNa ivakoxMid`ta
mauKyata: pa`aqaimakx garjaa paurivaNaaro. SaotajaimanaIcaI maalakxI
vaOyaiWtakx, paNa SaotaI {tpaadnaaMcao inayaaojana gaavapaataLIvar AaiNa
ivainayaaoga sahkxarI saMsqaaMmaaf_xta.
|
|
8
|
{tpaadna AaiNa {paBaaoga yaa daonhIMmaQyao jyaa vastaU,
maala AMtaBaU_ta haotaao tyaaMcaI yaaogyataa AaiNa djaa_ yaaMkxDo dula_Xa
|
8
|
AitairWta {tpaadnaacaa
Aakxar sqaainakx garjaa va sqaainakx vaapar yaaMvar AvalaMbaUna. inayaa_taIvar
navho
|
|
9
|
vaOyaiWtakx AavaD - inavaD svaaqa_, Aaiqa_kx vaaZ AaiNa
{tpannaataIla vaaZ yaasaazI AinayaMi~ata baajaarpaoz AavaSyakx
|
9
|
Kainaja {ja_ocaa {payaaoga mauKyata: samaajaacyaa
garjaa BaagaivaNyaasaazI. {da. ivaÒuta inaima_taI, saava_jainakx vaahtaUkx, pa`aqaimakx
garjaa BaagaivaNyaasaazI laagaNaarI Avajaaro (Tools) AaiNa pa`aqaimakx tao {cca iSaXaNaasa caalanaa kxI
jao iSaXaNa laaokxaMnaa inasaga_ivaYayakx kxsabao do[_la AaiNa inasagaa_cao
saKaaola &aana haoNyaasa madta kxrIla
|
|
10
|
inasaga_ AaiNa tyaapaasaUna maaofxta imaLNaa%yaa
sauivaQaaMkxDo dula_Xa AaiNa tyaaMcaI badla sahna kxrNyaacaI Xamataa Amaayaa_idta
Asaa ivaSvaasa
|
10
|
vaOyaiWtakx AavaDI - inavaDIvar AaQaarIta, koMxid`BaUta
Asaa Kainaja {jao_caa vaapar TaLNao AaiNa tyaaÓaro BaaOitakxSaas~aacyaa
inayamaaMcyaa kxcaaTËata na saapaDNao
|
|
11
|
inasaga_ mhNajaoca vanaspataI va pa`aNaIsaRYTI AaiNa
inasaga_ maaofxta paurivata Asalaolyaa sauivaQaa yaaMmaQyao maaNasaalaa
AnaukUxla Asao badla GaDvaUna AaNaNyaacaI taM~a&aanaacaI Xamata Amayaa_d
Aaho, ho gaRhItakx
|
11
|
rajakxIya sa$aocaa vaapar laaokxSaahI maagaa_nao. sarkxarcaI
BaUimakxa va kxaya- mhNajao samaajaata inarinaraLI kxsabao inamaa_Na haotaIla
Asao iSaXaNa doNao, yaaogya kxayaÒanvayao samaajaataIla inarinarawËa
samaUhaMcyaa kxayaa_Mvar inayaM~aNa zovaNao, {tpaadna AaiNa ivatarNa
yaaMmaQaUna saazobaajaI, TMcaa[_, maWtaodarI yaa gaaoYTI tayaar haota naahIta
ho paahNao AaiNa naOsaiga_kx Aapa$aIMcao inavaarNa kxrNao
|
|
12
|
mauWta spaQaa_, sarkxarI inayaM~aNa nasalaolaI Aqa_vyavasqaa,
doSaaMtaga_ta AaiNa AaMtarraYT^Iya ivaYamataa caalaUca rhata AsalaI, tyaamauLo
inasaga_ AaiNa naOsaiga_kx sauivaQaa yaaMcaa naaSa haota Asalaa AaiNa {Òaoga
kuxzo {Bao kxrayacao AaiNa naaokx%yaa kxSaa inamaa_Na haoNaar yaaMtaIla saMtaulana
ibaGaDta raihlao tarI sarkxarnao tyaata hstaXaopa kxr} nayao Asaa Aaga`h
|
12
|
bacata AaiNa BaaMDvala saMcaya yaa gaaoYTI vaOyaiWtakx
kxsaba, baaOiÔkx Xamataa AaiNa QaDaDI yaaMvar AvalaMbaUna. gauMtavaNaUkx
SaoAr baajaaraÓaro naahI tar vyaavasaaiyakx va [tar samaUhaÓaro saMcaailata
AaiNa tyaavar sarkxarcao laXa. vaOyaiWtakx maalakxIKaalaI AsaNaarI paNa
AjaUnapaya_Mta vaaparata na AalaolaI saMsaaQanao yaaMpaasaUna BaaDo (Rent) pa`apta haota Asaola tar tyaavar kxr AaiNa tyaapaasaUna
imaLNaaro {tpanna saamaaijakx {nnataIsaazI vaaparNao.
|
|
13
|
samaajaacaI rcanaa AaiNa kxayao_ caalaU rahNyaasaazI
BaaMDvalaaSaahI ikMxvaa saamyavaad ho daonaca payaa_ya {palabQa Aahota,
gaRhIta QarNao
|
13
|
inasaga_vyavasqaocaI maUlatatvao va tyaavar QaaorNao
AaQaarNao AavaSyak
|
|
14
|
yaa Aaga`hamauLo [tar rcanaaMcaa ivacaar AnaavaSyakx
AaiNa inaiYaÔ
|
14
|
laaokxsaMKyaa vaaZ raoKaUna
QarNao va ekxa ivaiSaYT mayaa_dopailakxDo vaaZ haoNaar naahI ho paahNao
|
|
15
|
kMxdmauLo, iSakxar yaaMpaasaUna kxarKaanadarIpaya_Mta
jaI maanavaacaI {tk`xaMtaI JaalaI Aaho itacaa saKaaola ivacaar na kxrNao;
ivaSaoYata: {YNa kxiTbaMQaata jyaa AsaMKya pa`kxarcyaa {pajaIivakxa, tyaataUna
inamaa_Na haoNaarI saaMskRxitakx va saamaaijakx inayaM~aNao yaaMcaa fxar
ivacaar na kxrNao
|
15
|
naOsaiga_kx saMsaaQanaaMcaa paunavaa_par yaaMvar Aqa_vyavasqaocaI
{BaarNaI kxrNao
|
|
16
|
Aqa_Saas~a ho yauraopaataIla paunar}tqaana (Rennissance) AaiNa tyaataUna inamaa_Na Jaalaolaa AadSa_vaad
yaaMvar AaQaarIta Asalyaanao yauraopa AmaoirkoxtaIla jaIvanaSaOlaI paurskRxta
kxrNao
|
16
|
yaaMmaQyao SaotaImaQyao kxmaItakxmaI naaMgarT, {Òaoga
ho kxaba_napaoXaa hayaD^aojanavar AaQaarIta, yaaMcaa paurskxar koxlaa jaataao.
|
|
17
|
tyaamauLo vaOyaiWtakx paataLIvarcyaa Avaastava va pauYkxLda
samaajaivaGaatak garjaa, svaaqaa_caa Aitarokx AaiNa [tar samaaja, inasaga_ va
naOsaiga_kx sauivaQaa yaaMnaa Gaatakx zrNaa%yaa AavaDI - inavaDI yaa kxSaa
inayaMi~ata koxlyaa jaavyaa yaasaazI Aqa_Saas~a kxaoNataaca taaoDgaa saucavaU
Sakxta naahI.
|
17
|
{ÒaogaaMcaI {BaarNaI paunavaa_paravar. maaoTarIMpaoXaa
saayakxlaIMcao {tpaadna vaaZivaNao, pavana{jao_paasaUna yaaMi~akx {jaa_ vaapar,
saaOr {jao_caa {YNataa, vaaLivaNao saarKyaa pa`ik`xyaa, garma paaNaI
imaLivaNyaasaazI Asaa mayaa_idta vaapar, tasaoca sarpaNaasaazI,
AaraogyaasaazI, jaOvaBaar imaLivaNyaasaazI, kxITkx, pa`aNaI, paXaI
yaoNyaasaazI sqaainakx pa`jaataIMcao vaRXaaraopaNa, AaiNa tyaadRYTInao AavaSyakx sauivaQaa paurivaNaaro
vyavasaaya va QaMdo yaaMnaa {$aojana
|
|
|
|
18
|
Donmaak_x AaiNa Aa[salaVMD yaaMnaI yaa idSaonao jaI pa`gataI
koxlaI Aaho taI AByaasaNao va sqaainak pairisqataIlaa AavaSyakx Asao tyaata
badla kxr}na taSaa pa`kxarcaI jaIvanaSaOlaI svaIkxarNao
|
BaartaacaI BaaOgaaoilakx, naOsaiga_kx pairisqataI
paahta ekx inaraLo taM~a&aana, inaraLI AiBayaaMi~akxI, inaraLI Aqa_vyavasqaa
AaiNa yaa savaa_sa Anausar}na inaraLI iSaXaNapaÔtaI SaWya Aaho, ho ivaSad kxravao
mhNaUna ho sava_ ilaihlao. yaa sava_ badlaacaa gaaBaa Aaho, yaaogya iSaXaNa,
AgadI pa`aqaimakxpaasaUna {cca paataLIpaya_Mta. maaJyaa matao tao AaMtarSaas~aIya
Asaavao. tyaamaQaUna ekx sava_MkxYa dRYTIkxaona tayaar haotaao, Asao malaa
vaaTtao. yaaMmaQaUna tyaa tyaa ivaYayaataIla ta&a tayaar haoNaar naahIta,
Asao naahI. paNa yaa ta&aaMnaahI [tar ivaYaya, [tar Xao~ao yaaMcao Baana
Asaola. tyaataUna samaajaataIla mataBaod, saamaaijakx Aaraogya AaiNa samataa yaa
savaa_McaIca AapaNa sava_jaNa vaaT pahata Asataao, naahI kxa?
Baartaasa AnaukUxla ASaa Aqa_vyavasqaocaa
paayaa payaa_varNa ha Aaho, ho yaaMvar}na idsaUna yao[_la. saMpa$aIcao yaaogya
ivatarNa samaajaata koxvaL payaa_varNaacaI kxasa Qarlyaanao hao{ Sakoxla.
BaaMDvalaI gaMutavaNaUk hI inasaga_, inasagaa_taIla pairsaMsqaa AaiNa inasaga_
maaofxta paurivata Asalaolyaa sauivaQaa, yaa saudRZ va saXama raKaNyaasaazI
mauKyata: JaalaI paaihjao.
pa`kxaSa gaaoLo
